Արտաքին գործերի նախարար Էդվարդ Նալբանդյանի պատասխանները 2017թ. դիվանագիտական տարվա ամփոփիչ ասուլիսին

«Armenia TV». Դավիթ Սարգսյան. 
–Պարոն նախարար, Հայաստան—Եվրամիություն համաձայնագրի մասին կցանկանայի հարցնել։ Ի՞նչ եք կարծում, ո՞րն է մեր ակնկալիքը, մենք ե՞րբ ենք սպասում, որ այն ամբողջությամբ կվավերացվի, եւ ե՞րբ կսկսի գործել, մեր ակնկալիքները դրանից։
–Նախեւառաջ ընդգծեմ, որ Եվրամիության հետ Համապարփակ եւ ընդլայնված գործընկերության համաձայնագիրը լուրջ, կարեւոր հանգրվան է Հայաստանի եւ Եվրամիության միջեւ հարաբերություններում։
Պետք է ամփոփենք այն ձեռքբերումները, որոնք կատարվել են Եվրամիության հետ, եւ դրա հիման վրա նախանշենք գալիք տարիների համար անելիքները։ Այսօր մենք կենտրոնանում ենք այս կարեւոր շրջանակային փաստաթղթի վավերացման գործընթացի վրա։ Հայաստանը հայտարարել է, որ քայլեր է ձեռնարկում, որպեսզի այն վավերացվի մինչեւ ապրիլ։ Իհարկե, հուսով ենք, որ այն առանց խոչընդոտների կվավերացվի նաեւ ԵՄ երկրների կողմից։ Բայց մենք մեկ քայլ առաջ ենք նայում։
Մեր վավերացումով, համաձայն համապատասխան ընթացակարգի, եւ ԵՄ կողմից դրա մասին իրենց կայքէջում էլ է հրապարակվել, որ մեր վավերացումից հետո կարող է սկսվել այս համաձայնագրի իրականացումը։ Հնարավոր է, որ դա լինի մայիսի 1—ից կամ հունիսի 1—ից սկսած։
Մենք շարունակելու ենք նաեւ ակտիվ ներգրավվածությունը այն ծրագրերի շրջանակներում, որոնց Հայաստանը միացել է կամ պատրաստվում է միանալ։ Ես նկատի ունեմ «Հորիզոն 2020», «ԿՈՍՄԵ», «Ստեղծարար Եվրոպա», «Միասնական ավիացիոն գոտի» եւ այլն։ Եվ կարեւոր է նաեւ, որ առավել ջանքեր գործադրվեն Եվորպական միության անդամ երկրների հետ հարաբերությունների առավել զարգացման, ընդլայնման եւ ամրապնդման համար։
–Եվ դրա հետ կապված եւս մեկ հարց։ Տեւական ժամանակ է, որ Ադրբեջանը պնդում է, որ Բրյուսելի գագաթնաժողովից հետո այդ հռչակագրում Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության մասին շատ հստակ նրանց կողմից հռչակագրում ձեւակերպում է տրվել։ Ես ճիշտն ասած չգտա այդպես էլ՝ ինչի մասին է խոսքը։ Կխնդրեի բացատրեք, այդ պնդումները որքանով են հիմնավոր։
–Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանի պնդումներին, թե իբր բրյուսելյան հռչակագրում ինչ—որ նախընտրություն է տրվել միջազգային իրավունքի միայն մեկ սկզբունքին, հատկապես՝ ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման համատեքստում, դա իհարկե այդպես չէ։ Հիշեցնեմ, որ բրյուսելյան գագաթնաժողովի արդյունքում ընդունված հռչակագիրը վերահաստատեց այն դրույթները, որոնք պարունակվում էին նախորդ՝ Ռիգայի հռչակագրում, եւ պարտավորությունը դրանք իրականացնել։
Դուք գիտեք, որ Ռիգայի հռչակագրում հստակ պարբերություն կար, որը վերաբերում էր Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի կարգավորմանը, որն աջակցում էր ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների կողմից գործադրվող ջանքերին, եւ հղում էր կատարվում այն հայտարարություններին, որոնք արվել էին ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների ղեկավարների մակարդակով 2009 թվականից։
Դուք տեղյակ եք, թե դրանք ինչ հայտարարություններ էին եւ ինչ դրույթներ, ինչ սկզբունքներ էին պարունակում։
Բացի դրանից, բրյուսելյան հռչակագրում նշվեց, որ աջակցություն է հայտնվում գործող ձեւաչափերին, ընդհանրապես կոնֆլիկտների մասին էր խոսքը։ Դրա դեմ էլ էր դուրս գալիս Ադրբեջանը։ Ինչպես գիտեք, Ռիգայում Ադրբեջանը դեմ էր դուրս եկել հենց 2009 թվականից ի վեր արված այդ հինգ հայտարարություններին հղմանը։ Եվ հենց այդ պատճառով էր, որ ընդհատվեց Ռիգայի գագաթնաժողովը։ Ադրբեջանը ստիպված էր առանձին հայտարարությամբ հանդես գալ։ Այնուամենայնիվ, Ռիգայի գագաթնաժողովի հռչակագիրը ընդունվեց։
Նշեմ նաեւ, որ Բրյուսելում նույն գագաթնաժողովի օրը բարձր հանձնակատար Մոգերինին հայտարարություն արեց կոնկրետ ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման վերաբերյալ, որովհետեւ այս անգամ բրյուսելյան գագաթնաժողովի հռչակագիրը շատ ավելի սեղմ էր եւ չէր պարունակում առանձին կոնֆլիկտների վերաբերյալ դրույթներ՝ ներառյալ նաեւ ղարաբաղյան հակամարտության մասով։ Հռչակագրում ընդհանրացված մոտեցումներ էին։
Իսկ ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման վերաբերյալ բարձր հանձնակատար Մոգերինին հայտարարեց, որ Եվրամիությունը աջակցում է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների ջանքերին, եւ իրենց առաջարկություններին եւ մոտեցումներին։ Այսինքն բավական հստակ հայտարարություն։ Նաեւ ձեզ հիշեցնեմ, դրա մասին էլ մենք ասել ենք բազմիցս, որ այն շրջանակային փաստաթուղթը, որը ԵՄ հետ ստորագրեցինք, պարունակում է դրույթ Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի կարգավորման վերաբերյալ, որտեղ նշվում է ԵՄ աջակցության մասին Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների մոտեցումներին եւ հատկապես հիմնախնդրի հանգուցալուծմանը միջազգային իրավունքի հայտնի երեք սկզբունքների՝ ուժի եւ ուժի սպառնալիքի չկիրառման, տարածքային ամբողջականության եւ ինքնորոշման իրավունքի, հիման վրա։
Սա հենց այն սկզբունքներն են եւ այն մոտեցումն է, որից Ադրբեջանը միշտ փորձում է խուսափել, որեւէ հղում կատարելուց կամ դրանց մասին հիշատակելուց։ Սա է իրականությունը բրյուսելյան հռչակագրի վերաբերյալ։
«Երկիր Մեդիա». 
–Պարոն նախարար, օրերս Բաքու հասավ ռուսական զենքի հերթական խմբաքանակը։ Ինչպե՞ս եք վերաբերվում դեպի Ադրբեջան ռուսական սպառազինության շարունակական մատակարարմանը, հատկապես երբ վերջերս մամուլում լուրեր տարածվեցին, որ ռուսական զինատեսակը Ադրբեջանը լայնորեն կիրառել է 2016թ. ապրիլյան իրադարձությունների ժամանակ։
–Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանի կողմից Ադրբեջանին տրամադրվող սպառազինությանը, դրան հանրապետության նախագահը եւ արտգործնախարարը ոչ մեկ անգամ անդրադարձել են։ Չեմ կարծում, որ կրկնելու կարիք կա, բայց նշեմ, որ նաեւ հայտնի է, թե ինչ պատճառներով է հատուկ շեշտադրումներով այս թեման շահարկվում Բաքվի քարոզչամեքենայի կողմից։
Հայաստանն անում է հնարավորը, որպեսզի ռազմական հավասարակշռությունը պահպանվի, ներառյալ նաեւ օգտագործելով այն հնարավորությունները, որոնք բխում են Ռուսաստանի հետ մեր դաշնակցային հարաբերություններից, ավելի մատչելի գներով գնելով սպառազինություն։
Հիշատակեմ նաեւ, որ 2010 թվականին ստորագրվեց 5—րդ արձանագրությունը՝ կից 1995թ. պայմանագրին, որը վերաբերում էր ռուսական բազայի ներկայությանը Հայաստանում։ Այդ արձանագրությամբ որոշ փոփոխություններ մտցվեցին հիմնական փաստաթղթի մեջ։ Դրանցով Ռուսաստանը պարտավորվում է ստանձնել Հայաստանի անվտանգության ապահովման դերակատարությունը՝ Հայաստանի զինված ուժերի հետ միասին եւ նաեւ պարտավորություն վերցնում՝ տրամադրել Հայաստանին ժամանակից զենք, սպառազինություն՝ ի կատարումն հենց այն դրույթի, որ Ռուսաստանը Հայաստանի զինված ուժերի հետ համատեղ երաշխավորելու է Հայաստանի անվտանգությունը։
Մի բան էլ ավելացնեմ. ակնհայտ է, որ Ռուսաստանը կարեւոր դերակատարություն ունի մեր տարածաշրջանում կայունության եւ անվտանգության ապահովման գործում ոչ միայն որպես Մինսկի խմբի համանախագահող երկիր, այլ նաեւ այս տարածաշրջանում կարեւորագույն դերակատարություն ունեցող պետություն։
«Aysor.am». 
–Պարոն Նալբանդյան, երկու հարց ունեմ։ Նախ արցախյան հիմնահարցի վերաբերյալ Լավրովի հայտարարությունից հետո՝ թե այն պետք է փուլային տարբերակով լուծվի, սկսվեցին շրջանառվել տարբեր շահարկումներ։ Ո՞րն է Ձեր դիրքորոշումը, որն է բանակցային սեղանին այսօր դրված՝ փուլային թե փաթեթային տարբերակը։
–Ինչ վերաբերում է այդ շահարկումներին՝ փուլային, թե փաթեթային ասեմ, որ միգուցե 20 տարի առաջ այդպիսի հարցադրումները ինչ—որ պատճառներ կարող էին ունենալ, այսօր այդ հարցում որեւէ կասկած չի կարող լինել։ Եռանախագահող երկրները բազմիցս հայտարարել են, որ հիմնախնդիրը պետք է լուծվի այն սկզբունքների, այն տարրերի հիման վրա, որոնք մշակվել եւ ներկայացվել են կողմերին որպես մեկ ամբողջություն։ Այսինքն, որպես փաթեթ, եւ փորձել առանձնացնել մեկ սկզբունքը կամ մեկ դրույթը մյուսից անհնար կդարձնի հիմնախնդրի կարգավորումը։ Այս փաթեթային մոտեցումը առաջարկված է եռանախագահող երկրների կողմից։ Դրա մասին նաեւ բազմիցս հայտարարվել է, ներառյալ նաեւ ամենաբարձր մակարդակով՝ եռանախագահող ներկրների ախագահների կողմից։
Բայց, իհարկե, պետք է նկատի ունենալ, եւ դրա մասին էլ մենք բազմիցս նշել ենք, որ փաթեթային հանգուցալուծումը, բնականաբար, ենթադրում է փուլային կիրառում։
–Ո՞րն է Ձեր դիրքորոշումը Թուրքիայի կողմից Սիրիայի հյուսիս—արեւմուտքում ծավալած ռազմական գործողությունների վերաբերյալ։
–Ինչ վերաբերում է Սիրիայի հյուսիս—արեւմուտքում լարվածությանը, այդ գործողություններն, իհարկե, մտահոգություն են առաջացնում, որ նոր լարվածություն է առաջացել այդ տարածաշրջանում, որը բերել է մարդկային զոհերի եւ վիրավորների նաեւ քաղաքացիական բնակչության, իմիջիայլոց, նաեւ սիրիահայերի շրջանում։
Սա լուրջ մտահոգության առիթ է հանդիսանում, հատկապես որ ԴԱԵՇ—ի եւ այլ ահաբեկչական խմբավորումների դեմ պայքարում այն առաջընթացը, որն արձանագրվել է վերջին շրջանում, հույս էր ներշնչում, թե իրավիճակը Սիրիայում կարող է գնալ կայունացման եւ խաղաղության հաստատման։ Այս լարվածությունը կարող է լուրջ խոչընդոտ հանդիսանալ այդ գործընթացի համար։
Մենք իհարկե միշտ կողմ ենք, որ բոլոր խնդրահարույց հարցերը լուծվեն բանակցությունների ճանապարհով, պետք է օգտագործվեն միջազգային այն հարթակները, որոնք արդեն գործում են կամ առաջարկվում են։ Ես նկատի ունեմ ե՛ւ ժնեւյան, ե՛ւ Աստանայի գործընթացները։ Այսօր նաեւ Սոչիում մեկնարկել է սիրիական ազգային կոնգրեսը, որը եւս մեկ կարեւոր հարթակ է։ Հուսով ենք, որ այս ամենը հնարավորություն կտա գնալ դեպի կայունացման, խաղաղության հաստատման եւ միջսիրիական երկխոսության միջոցով հարցերի լուծմանը։
«Ararat TV». 
–Պարոն նախարար, շարունակելով Ադրբեջանի թեման՝ Ադրբեջանի իշխանություններն անընդհատ կրկնում են, որ բոլոր այն մարդիկ, որոնք այցելում են Լեռնային Ղարաբաղ, նրանց մեծամասնությունը հայկական քարոզչության զոհերն են։ Երբ նրանք վերադառնում են հայրենիք, զղջում են, նույնիսկ ներողություն են խնդրում Ադրբեջանից, անգամ խնդրում են իրենց հանեն հայտնի «սեւ ցուցակից»։
–Գիտեք, եթե հավատանք ադրբեջանական պնդումներին, թե նրանք, ովքեր այցելում են Լեռնային Ղարաբաղ, վերադառնում են, զղջում են, ներողություն են խնդրում, ապա այդ ցուցակը չէր ավելանա, այսօր չէր ներառի վեց հարյուր—յոթ հարյուր անձ։ Հենց իրենց կողմից տրամադրված տեղեկություններով, այդ վեց—յոթ հարյուր հոգուց հինգ—վեց հոգի միգուցե խնդրել են այդ ցուցակից իրենց հանել։
Ազգային ժողովում հարցուպատասխանների ժամանակ մեկ անգամ նշել էի, որ Լապշինի հետ կապված այդ զարհուրելի դեպքից հետո շատ ավելի կավելանա այցելուների հոսքը դեպի Արցախ, ներառյալ նաեւ բլոգերների, ինչը եւ տեղի ունեցավ։ Դուք էլ եք տեղյակ։
Կարծում եմ՝ ադրբեջանական այդ պնդումներն իհարկե իրականության հետ որեւէ կապ չունեն, քանի որ այդ ցուցակի ջախջախիչ մեծամասնությունը պատիվ է համարում գտնվել Բաքվի «սեւ ցուցակում», ինչպես իրենք են հայտարարել բազմիցս։ Անգամ նրանք, ովքեր իբրեւ թե խնդրել էին հանել կամ զղջում էին իրենց այցելության համար, հետագայում հայտարարություններ են արել, ինչպես, օրինակ, Լապշինը, բավականին բացահայտող հայտարարություններ Ադրբեջանի կողմից ձեռնարկվող «սեւ ցուցակների», արգելքների եւ այլնի մասին։ Գիտեք, ժամանակները անցել են, որ բռնի ուժով կարող է սահմանափակվել  մարդկանց ազատ տեղաշարժի իրավունքը։ Սա անհնար է։
–Ադրբեջանի արտգործնախարարը վերջին շրջանում շատ է կրկնում, որ պետք է անցնել տրամաբանական բանակցությունների, տրամաբանական բանակցություններ վարել։ Ընդհանրապես՝ ինչպե՞ս հասկանանք այս եզրույթը։
–Այո՛, մենք լսել ենք, առաջին անգամը չէ, որ ադրբեջանցիներն ասում են, որ պետք է վերջապես տրամաբանական բանակցություններ սկսել։
Բաքվի կողմից հայտարարությունների մեջ ոչ միշտ է պետք տրամաբանություն փնտրել, անգամ եթե իրենք օգտագործում են «տրամաբանություն» բառը։
Ո՞ր տրամաբանության մասին է խոսքը։ Ա՞յն տրամաբանության, որով իրենք համաձայնություն են տալիս եւ հետո հետ են կանգնում այդ համաձայնություններից, ինչպես դա եղավ եւ Վիեննայի, եւ Սանկտ Պետերբուրգի գագաթնաժողովների ժամանակ։ Ա՞յն տրամաբանության, երբ իրենք հրաժարվում են եռանախագահող երկրների կողմից արված առաջարկներից Ա՞յն տրամաբանության, երբ պայմանավորվածության են գալիս հիմնախնդրի կարգավորման էության շուրջ, ինչպես դա եղավ Կազանում, Կազանից առաջ Սոչիում, Սոչիից առաջ Աստրախանում, Աստրախանից առաջ Սանկտ Պետերբուրգում եւ այլն եւ հետո հետքայլ անում։ Կամ այն տրամաբանության, երբ իրենք համաձայնվում են նվազեցնել լարվածությունը շփման գծում եւ սահմանին եւ հետո գնում են իրավիճակը սրելուն ուղղված նոր քայլերի։ Ի՞նչ են նշանակում «անտրամաբանական» հանդիպումները, բանակցությունները։ Չե՞ն զգում Ադրբեջանում, որ հենց իրենց համար վարկաբեկիչ է, եթե իրենք տարիներ շարունակ մասնակցել են մի գործընթացի, որը տրամաբանություն չի ունեցել։
Գիտեք, որ նախագահների մակարդակով 2 տասնյակ հանդիպում է կայացել։ Ի՞նչ է, դրանք անտրամաբանակա՞ն են եղել։ Կամ՝ 6 տասնյակ հանդիպում արտգործնախարարների մակարդակով, անտրամաբանական հանդիպումնե՞ր էին, ինչո՞ւ էին գալիս, ինչո՞ւ էին մասնակցում, ի՞նչ էին քննարկում։
Չեմ կարծում, որ եռանախագահները նույն կարծիքն ունեն։ Իրենք իրենց յուրահատուկ տրամաբանությամբ են մոտենում բանակցային գործընթացին, եւ դա ոչ միայն Հայաստանի, Արցախի տրամաբանությանը չի համապատասխանում, դա չի համապատասխանում միջազգային հանրության անունից հանդես եկող եռանախագահող երկրների տրամաբանությանը։
«Panorama.am». 
–Պարոն նախարար, ուզում եմ հետեւյալի մասին հարցնել՝ նախորդ տարեվերջին Դուք եւ հանրապետության նախագահը ձեր խոսքում նշեցիք, որ 2018 թ. գարունը դիմավորելու ենք առանց հայ—թուրքական արձանագրությունների։ Ուզում եմ հարցնել. ե՞րբ է այդ մասին պաշտոնապես որոշում կայացվելու եւ հրապարակավ հայտարարվելու, եւ երկրորդը՝ Հայաստանի միջազգային վարկը, կարծում եք, դրանից կտուժի՞։
–Մոտ 10 տարի առաջ, երբ Հայաստանը նախաձեռնեց այդ կարգավորման գործընթացը, այս տարիների ընթացքում միշտ հավատարիմ է եղել թե՛ գործընթացին, թե՛ ձեռք բերված պայմանավորվածություններին։
Հայաստանը չէ, այլ հենց Թուրքիան է, որ հրաժարվեց իրականացնել ձեռք բերված պայմանավորվածությունները։ Ես մեկ անգամ նշել էի, դա անցյալ տարվա վերջին հեռուստատեսությանը տրված իմ հարցազրույցն էր։ Ասացի, որ վերջին տարիներին միջազգային հանրությունն ասում էր, որ գնդակը գտնվում է Թուրքիայի կիսադաշտում, բայց այսօր կարող ենք ասել, որ գնդակը գտնվում է Թուրքիայի դարպասում։ Եթե կողմերից մեկը պետք է անհանգստացած լինի, որ իր հեղինակությունը, միջազգային վարկը կարող է տուժել, ապա դա Հայաստանը չէ, հայկական կողմը չէ։ Ինչ վերաբերում է ժամկետներին, ապա հանրապետության նախագահի կողմից հնչեցված, հայտարարված այդ ժամկետներում մեր դիրքորոշումը հայտնի կդարձնենք։
Հանրային հեռուստաընկերություն. 
–Պարոն Նալբանդյան, երկու հարց՝ Կրակովի հանդիպումից հետո հայտարարվեց, որ սկզբունքային որոշում կա Կասպրշիկի գրասենյակի կարողություններն ընդլայնելու հետ կապված։ Կխնդրեի նաեւ բացել փակագծերը՝ Վիեննայի հանդիպումից հետո հրադադարի խախտման միջազգային մեխանիզմ ստեղծելու հետ կապված այդ գործընթացն ի՞նչ փուլում է։
–Ինչ վերաբերում է ԵԱՀԿ գործող նախագահի անձնական ներկայացուցչի գրասենյակի հնարավորությունների ընդլայնմանը, ապա գիտեք, որ Հայաստանը միշտ կողմ է եղել դրան, քանի որ հակամարտության գոտում դիտորդական առաքելություն իրականացնող միակ կառույցն է Իհարկե, եթե ավելացնել այդ դիտորդական առաքելություն իրականացնողների թե՛ քանակը, թե՛ էֆեկտիվությունը, ավելի ինտենսիվ դարձնել մոնիտորինգային առաքելությունները, ապա դա կարող է նպաստավոր լինել հակամարտության գոտում լարվածության նվազեցման համար, նպաստել 1994—95 թվականներին ձեռք բերված զինադադարի վերաբերյալ համաձայնությունների կատարմանը։
Գիտեք, որ այս պայմանավորվածությունը ձեռք էր բերվել Վիեննայում եւ դրանից հետո մի քանի առաջարկ էր արվել ԵԱՀԿ գործող նախագահության կողմից, այն ժամանակ Գերմանիան էր նախագահում։ Հայկական կողմերը՝ թե՛ Հայաստանը, թե՛ Ղարաբաղը դրան տվել էին իրենց համաձայնությունը, եւ հնարավոր չեղավ դա իրականացնել, որովհետեւ Ադրբեջանը բազմաթիվ խոչընդոտներ առաջ բերեց, եւ չստացվեց ընդլայնել Կասպրշիկի թիմի հնարավորությունները։
Կրակովում նախարարների մակարդակով սկզբունքային համաձայնություն ձեռք բերվեց մեկ քայլ առաջ անել՝ 7 հոգով ավելացնելով Կասպրշիկի թիմի միջազգային անձնակազմը։ Դրա մասին եռանախագահող երկրները Կրակովի հանդիպումից հետո նշեցին իրենց հայտարարության մեջ, մենք էլ նույնն արեցինք։ Գիտեք, որ, ի տարբերություն Ադրբեջանի, որն իր յուրահատուկ, այսպես ասած, ստեղծարար մոտեցումն է մշտապես ցուցաբերում այդ հանդիպումներից հետո, իր հատուկ կարծիքն է հայտնում կամ յուրահատուկ մեկնաբանությունն է տալիս, որն ամբողջովին տարբերվում է այն հայտարարությունից, որոնք ոչ միայն Հայաստանն է անում, այլ նաեւ եռանախագահող երկրները։ Նույնը պատահեց Կրակովից հետո։
Ադրբեջանը դեռ լռում է, որեւէ բան չի ասում, որ այդպիսի համաձայնություն է ձեռք բերվել։ Մոտակա օրերին եռանախագահները այցելելու են տարածաշրջան, լինելու են Ադրբեջանում, Հայաստանում եւ Արցախում։ Տեսնենք՝ ինչ զարգացումներ կլինեն։ Հույս ունենանք, որ այդ պայմանավորվածությունը կիրագործվի եւ ադրբեջանական կողմը եւս մեկ անգամ, ինչպես դա բազմիցս պատահել է, հետքայլ չի անի։
Ինչ վերաբերում է հետաքննության մեխանիզմի ստեղծմանը, որի շուրջ ոչ միայն Վիեննայի գագաթնաժողովի ժամանակ էր պայմանավորվածություն ձեռք բերվել, այլ առնվազն վերջին ութ—ինը տարվա ընթացքում, մենք խոսում ենք եռանախագահող երկրների կողմից արված այդ առաջարկի մասին եւ բազմաթիվ անգամ մենք եկել էինք այն ըմբռնման, որ պետք է այդ կառուցակարգը ստեղծվի, բայց նորից Ադրբեջանն էր, որ հետ էր կանգնել այդ պայմանավորվածություններից։ Անգամ եռանախագահող երկրներն առնվազն երկու անգամ հայտարարել էին, որ Հայաստանը տվել է իր համաձայնությունը, եւ իրենք սպասում են, որ Ադրբեջանն էլ կհամաձայնի այդ մեխանիզմի ստեղծմանը։
Այդ հարցը մնում է օրակարգում, եւ հույս ունենանք, որ ապագայում դա հնարավոր կլինի իրականացնել։ Դա կարեւոր մի գործիք կարող է հանդիսանալ ոչ միայն միջադեպերի հետաքննության, այլ նաեւ կանխարգելման իմաստով, կարեւոր գործիք՝ տարածաշրջանում լարվածության նվազեցման առումով։
«Tert.am». 
–Պարոն Նալբանդյան, հարցս վերաբերում է Ադրբեջանի նախագահի վերջին հայտարարություններին։ Մասնավորապես, տեղյա՞կ եք, որ նա հայտարարել է, որ Ադրբեջանի համար չսպիացող վերք է դարձել 1918 թվականի Ադրբեջանի իշխանությունների արածը՝ Երեւանը Հայաստանին հանձնելը, դրա հետ կապված ի՞նչ կարծիք ունեք։
–Բաքվից հնչող այդ հայտարարությունները նորություն չեն։ Առաջին անգամ չէ, որ այդպիսի հայտարարություններ են անում։
Դա մոտավորապես այն շարքից է, որ ասում են, թե իբր Արցախն էլ պատմական Ադրբեջանի տարածք է։ Ես կարծում եմ, որ ավելորդ չէր լինի Ադրբեջանի ղեկավարին միգուցե հնարավորություն տալ գալ Երեւանի 2800—ամյակի տոնակատարությանը, միգուցե տեղում պատմությանը ավելի մոտիկից կծանոթանար։
Մենք այս տարի նշում ենք Առաջին հանրապետության հոբելյանը եւ մայիսյան հաղթանակների 100—ամյակը։ Ի՞նչ հաղթանակների. այն հաղթանակների, որ մեր զինվորի քաջությամբ եւ մեր ժողովրդի զոհողությամբ մենք կարողացանք պաշտպանել հենց Երեւանը եւ կարողացանք պաշտպանել մեր իրավունքը ազատ, անկախ ապրելու։
Իսկ ի՞նչ է նշելու այս տարի Բաքուն։ Նշելու են Թուրքիայի կողմից ստեղծված Կովկասյան բանակի կողմից Բաքվի եւ այլ քաղաքների գրավումը։ Սա է պատմական իրողությունը։ 1980—ական թվականների սկզբներին Ադրբեջանի ներկայիս նախագահի հայրը Հայաստանում այցելել էր Սարդարապատի համալիր։ Դրա ֆոտոները կան։ Կարծում եմ՝ մի օր, միգուցե, նաեւ հնարավոր կլինի, որ Ադրբեջանի ներկա նախագահը եւս կայցելի։
–Երկրորդ հարցս վերաբերում է հայ—թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացի փակուղի մտնելու հետեւանքներին։ Հայտնի է, որ Հայաստանի քաղաքացիները Թուրքիայում խնդիրներ են ունենում հիմնականում երկու երկրների միջեւ դիվանագիտական հարաբերություններ չլինելու պատճառով։ Ինչ—որ քայլեր ձեռնարկվո՞ւմ են այդ խնդիրները վերացնելու համար, եթե դիվանագիտական հարաբերությունների կարգավորման գործընթաց այդպես էլ չլինի։
–Այն, որ հայ—թուրքական հարաբերությունները կարգավորված չեն, դա մեր պատճառով չէ, դա թուրքական կողմի մեղքով է։ Իհարկե, եթե այդ հարաբերությունները կարգավորված լինեին, կարգավորման գործընթացը նախատեսում էր նաեւ, որ պետք է հաստատվեին դիվանագիտական, նաեւ հյուպատոսական հարաբերություններ։ Այս շրջանակներում հնարավոր կլիներ ավելի արդյունավետ ձեւով պաշտպանել մեր քաղաքացիների շահերը Թուրքիայի տարածքում։ Բայց հարաբերություններ չկան՝ ոչ դիվանագիտական, ոչ հյուպատոսական։ Երբ այդպիսի խնդիրներ առաջանում են, իհարկե, արտգործնախարարությունը ձեռնարկում է հնարավոր բոլոր քայլերը, որպեսզի մեր քաղաքացիները պաշտպանված լինեն, նշանակություն չունի դա Թուրքիայում լինի, թե այլ երկրում, որի հետ մենք չունենք դիվանագիտական հարաբերություններ։
Չնայած, ասեմ, որ այսօր շատ քիչ երկրներ կան, որոնց հետ մենք չունենք դիվանագիտական հարաբերություններ։ 175 երկրի հետ մենք ունենք դիվանագիտական հարաբերություններ։ Կան եւս միայն մոտ երկու տասնյակ երկրներ, ում հետ չունենք։
Հայաստանի քաղաքացիները եւ ոչ միայն քաղաքացիները, այլ նաեւ ծագումով հայերը երբ խնդիրներ են ունենում, մենք հանձնառություն ենք հայտնել պաշտպանելու թե մեր քաղաքացիներին եւ ընդհանրապես, ճգնաժամային իրավիճակներում հայտնված հայերին։
«Armenpress».
–Որպես այս տարվա կարեւոր իրադարձություն, կխնդրեի՝ անդրադառնայիք Ֆրանկոֆոնիայի գագաթնաժողովին, ներկայացնեիք սպասվելիք ընդհանուր ծրագրերը։ Հայտնի է, որ մի քանի բարձրաստիճան փոխայցելություններ են սպասվում, կխնդրեի՝ նշեիք հստակ քանի երկրի ղեկավար է լինելու Հայաստանում։
–Անկախության տարիների ընթացքում Հայաստանը բազմաթիվ հնարավորություններ է ունեցել ղեկավարելու, նախագահելու տարբեր միջազգային կառույցներ։ ՀԱՊԿ—ում է եղել նախագահող, Եվրախորհրդում, Սեւծովյան տնտեսական համագործակցության կազմակերպությունում, այլ կառույցներում։ Այդ բոլոր նախագահությունները եղել են ռոտացիոն։ Սա է տարբերությունը. Ֆրանկաֆոնիայում ռոտացիոն նախագահություն չէ։ Բավական սուր մրցակցային պայմաններում մեզ հաջողվեց ստանձնել այս կառույցի ղեկավարությունը։
Այս տարի մենք նշում ենք Ֆրանկոֆոնիային Հայաստանի լիիրավ անդամակցության միայն հինգերորդ տարեդարձը. դրանից առաջ դիտորդ ենք եղել, ասոցացված անդամ։ Մեզ՝ ամենաերիտասարդ անդամներից մեկին, հնարավորություն տրվեց ղեկավարել, նախագահել 50 տարվա պատմություն ունեցող այս կառույցը, որը 84 դիտորդ, ասոցացված եւ լիիրավ անդամ երկրների կառույց է։ Իհարկե, սա ցույց է տալիս այն վստահությունը, նաեւ համերաշխությունը միջազգային հանրության կողմից, որը դրսեւորվեց Հայաստանի նկատմամբ։ Գագաթնաժողովին մասնակիցների թվի իմաստով, ես ասացի՝ 84 լիիրավ, ասոցացված անդամ եւ դիտորդ։ Այդքան պատվիրակության մասնակցություն է ակնկալվում գագաթնաժողովին, բայց նաեւ ֆրանկոֆոն տարբեր գործակալություններից եւ գործընկեր կառույցներից։ Հրավերներ են նաեւ ուղարկվել մի շարք միջազգային կազմակերպությունների։ Ընդհանուր պատվիրակությունների թիվը լինելու է 100—ից ավելի։ Հուսով ենք, որ մեծ թվով պատվիրակություններ ղեկավարվելու են ամենաբարձր մակարդակով։
Իհարկե, Ֆրանկոֆոնիայի գագաթնաժողովի անցկացումը հոկտեմբեր ամսին Հայաստանում, իսկ դուք գիտեք՝ մենք արդեն ստանձնեցինք նախարարների համաժողովի նախագահությունը, մեզ բացառիկ հնարավորություն է տալիս ներկայացնելու Հայաստանը միջազգային հանրությանը, ընդլայնելու մեր կապերի, հարաբերությունների աշխարհագրությունը, սերտացնելու, խորացնելու համագործակցությունը ֆրանկոֆոն ընտանիքի անդամ երկրների հետ։
Ես կցանկանայի նաեւ նշել, չնայած այս կապակցությամբ ես մի քանի անգամ մանրամասներ եմ հայտնել, բայց հատուկ կցանկանայի նշել, որ մենք պատրաստում ենք Ֆրանկոֆոնիայի կազմակերպության մի նոր հիմնարար փաստաթուղթ՝ «Ապրել միասին» պակտը, որը բավական լուրջ փաստաթուղթ է լինելու։ Արդեն սկսել ենք այն մշակել, քննարկել անդամ երկրների հետ, ՖՄԿ քարտուղարության հետ։ Գագաթնաժողովի ժամանակ ընդունվելու է եզրափակիչ հռչակագիր, որը կոչվելու է Երեւանյան հռչակագիր։ Բացի դրանից, ընդունվելու են եւս մոտ տասը բանաձեւեր տարբեր հարցերի վերաբերյալ։
Հատուկ կցանկանայի նշել, որ այս գագաթնաժողովի շրջանակներում մտադիր ենք անցկացնել ֆրանկոֆոն գործարար համաժողով, որը հնարավորություն կտա սերտացնել, ամրապնդել ինստիտուցիոնալ եւ ընդհանրապես կապերը ֆրանկոֆոն երկրների գործարարների միջեւ։ Այն հնարավորություն կտա նաեւ Հայաստանին ավելի ընդլայնել համագործակցությունը, տնտեսական ոլորտում իրականացնել տարբեր ծրագրեր այս երկրների հետ։ Մեր նպատակներից մեկն է ստեղծել ֆրանկոֆոն երկրների գործարարների ցանց։ Դա կայանալու է մեր նախագահության օրոք եւ դա բացառիկ հնարավորություն է բոլոր ֆրանկոֆոն երկրների համար, ներառյալ նաեւ Հայաստանի համար։
–Դուք ներկայացրիք 2017 թվականի գործունեության ամփոփումը։ Կխնդրեի նաեւ ներկայացնել, թե որոնք են լինելու ընթացիկ 2018 թվականի գերակայություններն այս ոլորտում։
–Արտաքին քաղաքականության ոլորտում գերակայությունները ամեն տարի չեն փոխվում, ոչ միայն Հայաստանում, ընդհանրապես այլ երկրներում էլ։ Գերակայություններն ունենում են ավելի երկարատեւ ուղղվածություն։ Իհարկե, մեր գերակայություններից է եղել եւ շարունակելու է մնալ Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի խաղաղ կարգավորումը, եւ մենք շարունակելու ենք մեր ջանքերը եռանախագահող երկրների հետ։
Դուք գիտեք, որ Հայաստանը, տարբեր միջազգային կառույցների կարծիքով, դարձել է մարդկության դեմ հանցագործությունների եւ նոր ցեղասպանությունների կանխարգելման ջանքերի առաջամարտիկ։ 2018թ. նշվելու է ցեղասպանությունների կանխարգելման կոնվենցիայի ընդունման 70—ամյակը, եւ այդ կապակցությամբ Հայաստանը ջանքեր է գործադրում, որպեսզի նոր բանաձեւ ընդունվի ՄԱԿ—ի մարդու իրավունքների խորհրդի շրջանակներում։ Գիտեք, որ 2015թ., երբ մենք նշում էինք Հայոց ցեղասպանության 100—րդ տարելիցը, մեզ հաջողվեց ընդունել այդպիսի բանաձեւ, որը ստացավ շատ լուրջ աջակցություն բոլորի կողմից։ Մոտ 7 տասնյակ, անգամ 7 տասնյակից ավել երկրներ դարձան համահեղինակ, ու այդ բանաձեւն ընդունվեց կոնսենսուսով՝ այսինքն որեւէ մեկը չհանդգնեց դուրս գալ այդ բանաձեւին դեմ, մեր նախաձեռնած ցեղասպանությունների կանխարգելման բանաձեւի դեմ։ Այս տարի նախաձեռնել ենք, եւ աշխատանքներ են տարվում, եւ հուսով եմ, որ նոր բանաձեւ կընդունվի։
Դեկտեմբերին մենք մտադիր ենք անցկացնել նոր գլոբալ ֆորում՝ նվիրված ցեղասպանությունների կանխարգելմանը։ Դա խորհրդանշական է, քանի որ մեր նախաձեռնությամբ ՄԱԿ—ի գլխավոր ասամբլեայի կողմից դեկտեմբերի 9—ը հաստատվեց որպես բոլոր ցեղասպանությունների զոհերի հիշատակի օր։
Պետք է նկատի ունենանք, ինչպես որ ես նշեցի, որ մենք արդեն նախագահում ենք Ֆրանկոֆոնիայի նախարարական համաժողովում, հոկտեմբերին կառույցի գագաթնաժողովն է կայանալու մեզ մոտ։ Անցյալ դեկտեմբերից նախագահում ենք նաեւ Սեւծովյան տնտեսական համագործակցության կազմակերպությունում։ Շատ անելիքներ կան։
Այն, ինչ նշել ենք 2017թ. հաշվետվության մեջ, որն արդեն հասանելի է մեր կայքէջում, հուսով եմ, որ վաղը կհրապարակվի նաեւ մամուլում։ Այնտեղ նշված բոլոր ուղղություններով մենք շարունակելու ենք ջանքերը թե՛ երկկողմ հարաբերությունների զարգացման, ամրապնդման, ընդլայնման նպատակով, թե՛ տարբեր միջազգային կառույցների շրջանակներում, բազմաթիվ միջազգային հարթակներում՝ արձագանքելով տարածաշրջանային եւ միջազգային մարտահրավերներին։
–Պարոն Նալբանդյան, Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարությունը տարեկան հաշվետվություն էր հրապարակել, որում մասնավորապես ասվում է, որ Հայաստանը նախապայմաններ է առաջադրել բանակցային գործընթացը շարունակելու համար, եւ իբրեւ Հայաստանին հարկադրաբար են վերադարձրել բանակցային սեղանի շուրջ։ Կխնդրեի Ձեր մեկնաբանությունն այս հարցի առնչությամբ։
–Դա էլ առաջին անգամ չեն ասում, թե իբրեւ թե Հայաստանը նախապայմաններ ուներ, եւ մեզ ստիպեցին, բերեցին բանակցությունների։ Ասում եք հաշվետվության մեջ են գրել. միգուցե իրենք ելնում են նրանից, որ թուղթն ամոթից չի կարմրում, դրա համար էլ գրում են, ինչ ուզում են։
Գիտեք, եթե այդպես լիներ, եթե այդ նախապայմանները մենք առաջ քաշած լինեինք։
Ինչի մասին է խոսքը։ Իրենք ձեւացնում են, որ Վիեննայում, Սանկտ Պետերբուրգում ձեռք բերված համաձայնությունները, պայմանավորվածությունները նախապայմաններ էին մեր կողմից։ Վիեննայից հետո, անգամ, իրենք ասացին, որ պայմանավորվածություն ձեռք չի բերվել։ Դրանք եռանախագահող երկրների երեւակայություններն են։
Եթե այդ նախապայմանները մենք առաջադրած լինեինք, եւ մեզ ստիպած լինեին դրանցից հրաժարվել... Ենթադրենք այդպես է։ Մենք գնացինք բանակցությունների։ Ինչ է քննարկվում այդ բանակցությունների ժամանակ։ Դուք էլ գիտեք, որ բանակցություններից հետո եռանախագահող երկրները հանդես են եկել հայտարարություններով, որտեղ հատուկ նշում են Վիեննայի, Սանկտ Պետերբուրգի եւ Ժնեւի գագաթնաժողովներին ձեռք բերված պայմանավորվածությունների իրականացման կարեւորության մասին։ Եվ ոչ միայն ասում են, որ դա կարեւոր է իրականացնել, այլ նաեւ ջանքեր են գործադրում, որ այդ պայմանավորվածությունները կյանքի կոչվեն։ Հենց դրա մասին է, որ մենք վերջերս Կրակովում խոսում էինք՝ Կասպրշիկի թիմի հնարավորությունների ընդլայնման մասին։ Ադրբեջանական կողմը անգամ դեմ չեղավ, որ եռանախագահող երկրները հայտարարեն դրա մասին։ Եռանախագահող երկրները Հայաստանի եւ Ադրբեջանի անունից ասացին, որ նախարարները սկզբունքային համաձայնության են եկել Կասպրշիկի թիմի հնարավորությունների ընդլայնման վերաբերյալ։
Կամ նախապայմաններ չեն եղել, եւ Ադրբեջանը ինչ—որ նոր վարկածներ է հորինում, կամ եթե նախապայմաններ եղել են, ստացվում է, որ Ադրբեջանը հենց ինքն է ստիպված եղել գալ եւ շարունակել բանակցությունները այս նախապայմանների շուրջ։
Ընդգծեմ. Հայաստանի կողմից նախապայմաններ չեն եղել։ Եվ որպես նախապայմաններ ներկայացնել այն պայմանավորվածությունները, որոնք ձեռք էին բերվել այդ գագաթնաժողովների ժամանակ, դա առնվազն լուրջ չէ։
Ուղղակի Ադրբեջանն հանդիպումներից հետո եւ ոչ միայն վերջին երեք, այլ դրանից առաջ էլ է բազմիցս փորձել հետքայլ անել այն պայմանավորվածություններից, որոնք ձեռք են բերվում գագաթնաժողովներին, նախարարների մակարդակով հանդիպումներին։
Անցած տարի դեկտեմբերին Վիեննայում, ԵԱՀԿ նախարարական խորհրդի շրջանակներում իմ ելույթում ես հիշատակեցի այն ինը խոչընդոտները, որ Ադրբեջանի պատճառով խնդիր են ստեղծում հիմնախնդրի կարգավորումն առաջ մղելու իմաստով։
Այդ ինը կետերի մեջ հատուկ նշեցի նաեւ այն, որ Ադրբեջանը հետ է կանգնում պայմանավորվածություններից։ Ձեռք բերված պայմանավորվածությունները պետք է հարգվեն եւ իրականացվեն։ Բանակցություններին այլընտրանք չկա, եւ մենք եռանախագահող երկրների հետ շարունակելու ենք ջանքերը, ուղղված հիմնախնդրի բացառապես խաղաղ կարգավորմանը։
«Ազատություն» ռադիոկայան.
–Պարոն Նալբանդյան, երկու հարց ունեմ. առաջինը, օրերս մոսկովյան «Կոմմերսանտ» պարբերականի հետ զրույցում Ռուսաստանի փոխարտգործնախարար Կարասինը ասաց, որ Հայաստանը դիմել է Ռուսաստանին ռուս—վրացական բանակցությունների հետ կապված, որպեսզի Աբխազիայով եւ Հարավային Օսիայով անցնող ճանապարհները հնարարվորինս շուտ բացվեն։ Ուզում եմ հասկանալ՝ Դուք ի՞նչ տեղեկություն ունեք, այդ բանակցությունները Ռուսաստանի ու Վրաստանի միջեւ ինչ փուլում են։ Տեղյակ ենք շվեյցարական ընկերության հետ իրենց պայմանավորվածության մասին, որքանով են տեսանելի, որքանով են շոշափելի, որ տեսանելի հեռանկարում որեւէ ուղղություններից մեկով՝ աբխազական կամ հարավ—օսական մենք ճանապարհ կունենանք։
–Ինչ վերաբերում է ռուս—վրացական բանակցություններին եւ մեր շահագրգռվածությանը, ինչի վերաբերյալ մենք բազմիցս ասել ենք, որ այլընտրանքային ճանապարհների բացումը որեւէ երկրի համար կարեւորագույն խնդիր է։ Իհարկե, թե՛ մեր ռուսաստանցի գործընկերների հետ, թե՛ վրացի գործընկերների հետ բազմիցս քննարկվել են այս հարցերը։ Վերջերս հայտարարություն էր արվել, որ վրացական կողմը շվեյցարական ընկերության հետ ստորագրել է այն համաձայնությունը, որի հիման վրա այս հարցը կարող է դեպի լուծում գնալ։ Ռուսական կողմը հայտարարել էր, որ շուտով՝ համապատասխան ընթացակարգերը ավարտելուց հետո, շվեյցարական ընկերության հետ կստորագրվի նաեւ ռուսական կողմից։
Սա բավական նուրբ բանակցային գործընթաց է, եւ եթե այս պահին ինչ—որ լրացուցիչ հայտարարելու բան լիներ, առանց ձեր հարցի էլ կհայտարարվեր։
Այս պահին այսքանը։ Երբ այս գործընթացը եզրափակիչ փուլ հասնի, ինչում մենք շահագրգռված ենք, ապա հնարավոր կլինի լրացուցիչ տեղեկություններ հայտնել դրա վերաբերյալ։
–Եվ երկրորդ հարցը, պարոն Նալբանդյան, վստահ եմ, տեղյակ եք Ձեր խորհրդականի՝ Ռուբեն Թաթուլյանի հետ կապված, ով ռուսական եւ հայաստանյան մամուլում ներկայացվում է Ռոբսոն մականունով, հանրության մի մասը անգամ մտահոգված է այդ փաստով։ Հարցս հետեւյալն է՝ ի՞նչ խորհուրդներ էր նա ձեզ տալիս կամ տվել, եւ Դուք արդյոք մտահոգված չե՞ք, որ ձեր խորհրդականի անունը կապվում է հանցավոր աշխարհի հետ։
–Ինչ վերաբերվում է պարոն Թաթուլյանին, ապա, այո, պարոն Թաթուլյանը եղել է նախարարի արտահաստիքային խորհրդական 2016թ. կեսերից մինչեւ 2017թ. վերջ, եւ նա զբաղվել է Ռուսաստանի հարավային շրջաններում հայերի աջակցության հարցերով։
«Araratnews.am».
–Պարոն Նալբանդյան, թույլ տվեք շատ կարճ երկու հարց. մեկը վերաբերում է արցախյան խնդրին։ Ինձ հետաքրքրում է Ձեր մեկնաբանությունը Ֆրանսիայի նախագահ Մակրոնի այն հայտարարության մասին, ըստ որի արցախյան խնդրի կարգավորումը համարձակ զիջումներ ու կոնկրետ գործողություններ է պահանջում։ Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք սա։ Օրինակ, արդյոք հայ հանրությունը համարձակ զիջումներ անվան տակ կարո՞ղ է հասկանալ տարածքային զիջումների ակնարկ Ֆրանսիայի նախագահի կողմից։
–Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ Դուք ասում եք, թե իբրեւ Մակրոնը ասել է, որ ինչ—որ տարածքային զիջումներ պետք է անել, Մակրոնը այդպիսի բան չի ասել, ես ներկա եմ գտնվել այդ մամուլի ասուլիսին եւ բանակցություններին։ Այդպիսի խոսք չի գնացել։
Իսկ այն փոխզիջումների մասին, այն գործընթացի մասին, որի մասին խոսում են եռանախագահող երկրները, ներառյալ նաեւ Ֆրանսիան, որովհետեւ Ֆրանսիան եռանախագահող երկրներից մեկն է, իրենք ունեն միասնական դիրքորոշում, ինչն արտահայտվել է հինգ հայտնի հայտարարություններում նախագահների մակարդակով, եւ եռանախագահող երկրների մոտեցումը դա է։ Այդ փոխզիջումներին մանրամասն դուք կարող եք ծանոթանալ այդ հայտարարությունների միջոցով։ Մենք մեկնաբանել ենք այդ փոխզիջումային մոտեցումը, որը փաթեթային մոտեցում է, եւ դա կոնցեպտուալ լուրջ փոփոխություն է վերջին տարիներին Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի կարգավորման վերաբերյալ. եռանախագահող երկրները հայտարարում են, որ Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիրը կարող է կարգավորվել Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության ազատ կամարտահայտության միջոցով՝ վերջնական կարգավիճակի որոշման նպատակով, որը պետք է ունենա միջազգային պարտադիր իրավական ուժ։ Հստակ ասված է։ Այստեղ երկակի մեկնաբանության կարիք չկա։ Հստակ ասված են նաեւ անվտանգության բազմաշերտ երաշխիքների մասին։ Մնացած հարցերը ածանցյալ են, որոնք իրենց լուծումը կարող են ունենալ։
–Եվ թույլ տվեք երկրորդ հարցը։ Ռուսաստանի Պետդումայում անցյալ շաբաթ կլոր սեղան—քննարկում է եղել ֆաշիզմի հերոսացման դեմ թեմայով, եւ արդեն 200.000 ստորագրություն է հավաքվել, որով պահանջելու են հատուկ Երեւանից դուրս հանել Գարեգին Նժդեհի արձանը։ Ինչպե՞ս եք վերաբերվում մեր դաշնակից Ռուսաստանի կողմից նման քայլերին եւ այս ստորագրահավաքին։ Սա կարո՞ղ է ինչ—որ ազդեցություն ունենալ։
–Սա, իհարկե, շահարկումներ են մեր հակառակորդների կողմից, եւ պարզ է, թե այդ շահարկումները ինչու են արվում։ Դրանք միտումնավոր են արվում, եւ պետք չէ ընկնել այդ ծուղակը։
Դրա վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության կողմից ամենատարբեր մակարդակներով հայտարարություններ արվել են, եւ այստեղ ոչ ավելացնելու, ոչ պակասացնելու բան չկա։