–Բարի երեկո, պարո՛ն նախարար։ Շնորհակալություն մեր հրավերն ընդունելու ու հաղորդաշարին հյուրընկալվելու համար։ Սկսենք, երեւի թե, ամենակարեւոր հարցից. Ձեր կարծիքով՝ ինչո՞ւ սկսվեց այս ամենը։
–Բարի երեկո։ Կարծում եմ՝ գլխավոր բացատրությունն այն է, որ Ադրբեջանը ձախողվել է բանակցային գործընթացում։ Ժամանակին ձախողվել էր ռազմական դաշտում, փորձեց հաջողության հասնել բանակցությունների միջոցով, բայց դարձյալ ձախողվեց։
Ես ընդհանրապես այդքան չեմ սիրում խոսել հաջողությունների կամ դիվանագիտական ձախողումների մասին, բայց լինում են հանգրվաններ, երբ պետք է որոշ բաների մասին բացել փակագծերը։
Ի՞նչ է, եթե ոչ ձախողում, երբ ողջ միջազգային հանրությունը եւ այն ներկայացնող եռանախագահող երկրները խոսում են հայտնի երեք սկզբունքների մասին՝ ուժի եւ ուժի սպառնալիքի չկիրառման, ինքնորոշման իրավունքի եւ տարածքային ամբողջականության մասին, Ադրբեջանը խոսում է միայն մեկ սկզբունքի մասին։ Վերջերս՝ մի քանի օր առաջ, եռանախագահներն էին այստեղ, մամուլի ասուլիսի ժամանակ նրանք կրկին վերահաստատեցին այդ երեք սկզբունքները՝ որպես հիմք բանակցային գործընթացի ու հիմնախնդրի կարգավորման համար, իսկ հաջորդ օրն ադրբեջանական ամբողջ մամուլը լույս տեսավ վերնագրերով, թե եռանախագահները պաշտպանել են տարածքային ամբողջականության սկզբունքը՝ որպես բանակցային գործընթացի, կարգավորման հիմք։ Արդյոք դա հաջողությո՞ւն է Ադրբեջանի համար։ Իհարկե՝ ոչ։ Արդյոք հաջողությո՞ւն է Ադրբեջանի համար այն, որ ամեն կերպ խուսափում են անգամ որեւէ հղում կատարել կամ հիշատակել եռանախագահ երկրների ղեկավարների մակարդակով ընդունված հինգ հայտարարությունները, որոնք հիմնախնդրի կարգավորման վերաբերյալ նախագահների մակարդակով ընդունված գլխավոր փաստաթղթերն են։ Դրա վառ ապացույցն էր անցած տարի Ռիգայում կայացած Արեւելյան գործընկերության գագաթնաժողովը, երբ Ադրբեջանի նախագահը հրաժարվեց ներկա գտնվել, իսկ արտգործնախարարը լքեց գագաթնաժողովը, որովհետեւ հռչակագրի մեջ հղում էր կատարվում այդ հինգ հայտարարություններին, որոնք արել են եռանախագահող երկրների նախագահները՝ որպես հիմնախնդրի կարգավորման հիմք։
Ի՞նչ է, եթե ոչ ձախողում, երբ եռանախագահներն ասում են, որ պետք է ստեղծել միջադեպերի քննության մեխանիզմ, որը կարող է լինել ոչ միայն հետաքննության, այլ նաեւ զսպման մեխանիզմ։ Այդ առաջարկությունը հնչում է ոչ միայն եռանախագահներից, այլեւ ՄԱԿ—ից, Եվրամիությունից, տարբեր միջազգային կառույցներից, իսկ Ադրբեջանը ձեւացնում է, որ այդպիսի բան գոյություն չունի։
Իհարկե, քննադատություններ են հնչում եւ եռանախագահների հասցեին, որ իրենք ոչ միշտ են հասցեագրված հայտարարություններ անում, բայց հիշեցնեմ, որ նախորդ տարի Ադրբեջանին վերաբերող երեք շատ հստակ հասցեագրված հայտարարություն արեցին, որտեղ կոչ էին անում վերահաստատել հիմնախնդրի բացառապես խաղաղ կարգավորման հանձնառությունը։ Այդ կոչն Ադրբեջանն այդպես էլ չլսեց։ Եռանախագահները կոչ արեցին համաձայնել, ինչպես դա արել են Հայաստանն ու Արցախը, հետաքննությունների մեխանիզմի ստեղծմանը։ Ադրբեջանը կրկին չհամաձայնեց։ Կոչ արեցին վերջ տալ եռանախագահների հասցեին ուղղված քննադատություններին, քանի որ դրանք խոսում են այն մասին, որ այդ երկրում քաղաքական կամքն է բացակայում հիմնախնդրի կարգավորման համար։ Այս շարքը կարելի է շատ երկար շարունակել։
Ի՞նչ էր, եթե ոչ ձախողում, երբ Կազանում իրենք, փաստորեն, հետքայլ արեցին գրեթե ձեռք բերված պայմանավորվածություններից։ Ի՞նչ է, եթե ոչ ձախողում, որ Կազանից առաջ Սոչիում, Սոչիից առաջ Աստրախանում, Աստրախանից առաջ Սանկտ Պետերբուրգում նույն hետքայլերն էին անում, կամ Կազանից տասը տարի առաջ Փարիզում այսպես կոչված «փարիզյան սկզբունքները», երբ թվում էր, որ կողմերը կարող են ինչ—որ համաձայնության գալ, եւ Ադրբեջանը հետքայլ արեց Քի Վեսթում։ Եվ այսպես շարունակ։
Հայտնվելով մի իրավիճակում, երբ բանակցություններում արդեն ասելիք չունի, մի իրավիճակում, երբ ստիպված էր անգամ հրաժարվել եռանախագահների հետ հանդիպումից, ինչի վկայությունն էր այն, երբ Վաշինգտոնում ադրբեջանական կողմը ընդհանրապես հրաժարվեց հանդիպել եռանախագահներին։
Տարիներ շարունակ Ադրբեջանն իր սպառնալիքներն էր հնչեցնում, տարիներ շարունակ բոլորը կոչ էին անում հարգել հրադադարը, հարգել զինադադարի 1994թ. մայիսի համաձայնագիրը եւ 1995թ. զինադադարի ամրապնդման համաձայնագիրը։ Չնայած դրան՝ Ադրբեջանը ձեւացնում էր, թե դա իրեն չի վերաբերում։ Հիմա գնաց ավելի լայնածավալ գործողությունների։ Կարծում եմ՝ բոլորի համար ակնհայտ է, թե ով է սկսել այս գործողությունները։ Բոլոր դեպքերում այն զրույցների ընթացքում, որոնք ես ունեցել եմ իմ գործընկերների հետ, որեւէ մեկի մոտ կասկած չի եղել, որ հենց Ադրբեջանն է սկսել այդ գործողությունները։
Եվ երկրորդը, պարզ է, թե որն էր իրենց նպատակը. այն, ինչն իրենք բազմիցս ասել էին՝ ռազմական ճանապարհով լուծել հիմնախնդիրը։ Եվ կրկին ձախողվեց։ Ադրբեջանը կարող էր ունենալ իր առջեւ դրված նվազագույն ու առավելագույն խնդիրներ։ Կարծում եմ՝ ոչ նվազագույն, ոչ էլ առավելագույն խնդիրներն Ադրբեջանը չլուծեց։ Հիմա ստիպված կլինի վերադառնալ բանակցային գործընթաց, նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ ու շարունակել բանակցությունները։ Իհարկե, բանակցություններ վերսկսելն այդքան հեշտ չէ, պետք է համապատասխան պայմաններ ապահովել, եւ եռանախագահների ջանքերն ուղղված են հենց դրան։
– Պարո՛ն նախարար, ես հասկանում եմ, որ դիվանագիտության բնույթն այնպիսին է, որ ոչ միշտ է, որ կարելի է եւ պետք է խոսել ամեն ինչի մասին, ինչն ընթանում է բանակցային հարթությունում։ Այդուհանդերձ, ինչպես Դուք ասացիք, հրանոթները լռել են։ Հիմա արդեն խնդիրը տեղափոխվել է դիվանագիտության հարթություն։ Ի՞նչ է անում այս ուղղությամբ Հայաստանը եւ Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարությունը։ Հարցն առավել շեշտադրվում է, քանի որ հասարակության մեջ պնդումներ կան, որ տեղեկատվության սղություն կա՝ կապված այդ գործունեության հետ։
– Դուք երեւի շատ ճիշտ եք. դիվանագիտությունն այն ոլորտը չէ, ուր ամեն ինչի մասին պետք է հրապարակավ խոսել։ Բայց ինչ վերաբերում է այս վերջին իրադարձություններին, կարծում եմ, որ վերջին միայն մեկ շաբաթվա ընթացքում, եթե նայեք արտգործնախարարության կայքէջը, ապա կտեսնեք, որ առնվազն տասը հաղորդագրություն է եղել հենց այս իրադարձություններին, զարգացումներին նվիրված։ Այս զարգացումների, Ադրբեջանի ագրեսիվ գործողությունների առաջին իսկ վայրկյաններից ես անմիջական կապի մեջ էի իմ գործընկերների հետ՝ եռանախագահող երկրների եւ նրանց դեսպանների հետ, ոչ թե մեկ, այլ բազմաթիվ հեռախոսազրույցներ եմ ունեցել, այդ թվում՝ ԵԱՀԿ—ում նախագահող երկրի արտգործնախարարի հետ, նաեւ մեր հարեւան երկրների նախարարների հետ, տարբեր կառույցների գլխավոր քարտուղարների, ղեկավարների հետ։ Ակնհայտ էր, որ այս բոլոր կառույցներն ու շատ երկրներ արձագանքեցին ու միանշանակ հայտարարեցին, որ բացառապես խաղաղ ճանապարհով խնդրի հանգուցալուծմանն այլընտրանք չկա, քննադատեցին ռազմական գործողությունների վերսկսումը։
Այս հեռախոսազրույցները, հանդիպումները շարունակվել են մինչ այսօր։ Երեկ որոշ այլ զարգացումներ են եղել, որոնք, ինչպես Դուք եք ասում, դեռ հրապարակման ենթակա չեն, բայց անգամ երեկ գիշերվա եւ այսօր առավոտյան ժամերին ես շուրջ 12 հեռախոսազրույց եմ ունեցել իմ տարբեր գործընկերների ու տարբեր կառույցների ներկայացուցիչների, ղեկավարների հետ։ Գլխավորը դիվանագիտության մեջ ճառ ասելը չէ, այլ զանգ կախելն է, որպեսզի արդյունք լինի, քանի որ եթե ոչ միայն արտգործնախարարի, այլեւ արտերկրում դեսպանների շատ հանդիպումների կամ արտգործնախարարության բարձրաստիճան ներկայացուցիչների հանդիպումների մասին հրապարակվի, ապա դա կարող է թիրախ հանդիսանալ հակառակորդի համար, կամ նրանց համար, ովքեր կարող են դա օգտագործել ինչ—ինչ հակառակ նպատակներով։
– Պարո՛ն նախարար, ռազմական գործողությունների վերսկսումից հետո առաջին երկու օրվա ընթացքում ակնհայտ ծուլություն էր նկատվում միջազգային արձագանքներում, եւ տպավորությունն այնպիսին էր, որ աշխարհը սպասում էր՝ տեսնի, թե ինչ զարգացումներ տեղի կունենան ճակատում, այնուհետեւ, կոպիտ ասած, խառնվի այս պրոցեսին։ Արդյոք այդ տպավորությունը ճի՞շտ է, եւ ինչպե՞ս դա կմեկնաբանեք։
– Այնպիսի մի իրավիճակ էր ստեղծվել, որ այնքան էր ասվում, որ Ադրբեջանը պատերազմ է պատրաստում, Ադրբեջանը պատրաստվում է ուժ կիրառել, Ադրբեջանը սպառնում է, Ադրբեջանը գնում է սադրանքների, եւ դրանք կային, բայց այս կարգի լայնածավալ գործողությունները...
– Այսինքն՝ վարժվել էին եւ չէի՞ն սպասում...
– Ոչ թե վարժվել էին, այլ շատերին թվում էր, թե կարող են նորից սադրանքներ լինել, եւ այլն, բայց այս կարգի, այս ծավալի գործողություններ ոչ բոլորն էին ակնկալում։
Իհարկե, առաջին տեղեկությունները ստանալով, որոշ վերլուծության կարիք էլ կար, որովհետեւ կա տեղեկատվություն, որ ստանում են մեկ կողմից, բայց պետք է նաեւ լսեն մյուս կողմին եւ պետք է նաեւ համադրեն այդ տեղեկատվությունը, պետք է ունենան նաեւ այլ աղբյուրներից տեղեկատվություն եւ, այդ ամենը համադրելով, ինչ—որ հայտարարություններ, եզրակացություններ անեն։ Բայց կարծում եմ՝ հայտարարություններ բավական արագ սկսեցին հնչել։
Չեմ ասում մեր հայտարարության մասին, քանի որ արտաքին գործերի նախարարությունը ժամեր անց իր հայտարարությունն արեց իրադարձությունների զարգացման վերաբերյալ։ Հնչեցին նաեւ եռանախագահող երկրների կողմից հայտարարություններ, սկսեցին հնչել միջազգային կառույցների կողմից։
Կարծում եմ՝ չենք կարող ասել, որ դա ծուլության նշան էր։ Մտահոգությունը շատ մեծ է, եւ մոտիկից այդ կառույցները եւ եռանախագահող երկրները հետեւում են, ջանքեր են գործադրում, որպեսզի իրավիճակը ոչ միայն առավել չապակայունանա, այլ հակառակը, ստեղծվեն համապատասխան պայմաններ, որպեսզի հնարավոր լինի բանակցությունները շարունակել։
– Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարը հայտարարեց, թե մարտական գործողությունների վերսկսման մասին տեղեկացել է երրորդ դեմքից։ Կարո՞ղ է այդպես լինել։
– Գիտեք՝ դա առաջին անգամ չէ, երբ որ ադրբեջանական բարձրաստիճան պաշտոնյաներն ասում են, թե իրենք չգիտեին։ Մեկ ձեռքը մի բան է անում, մյուս ձեռքը ուրիշ բան է անում, կամ ձեւացնում են, որ չգիտեն։ Անգամ ամենաբարձր ղեկավարությունն առաջին անգամ չէ, որ այնպիսի տպավորություն է ստեղծում, որ ինքը ինքնաթիռում էր, ինքը, չգիտեմ՝ որտեղ էր, եւ ինչ—որ մեկը որոշեց, ինչ—որ գործողություններ արեց, սադրանքներ կազմակերպեց։
Դա առաջին անգամ չէ. Հայաստանում մենք դրան մոտիկից ծանոթ ենք։ Բայց ինչ—որ Դուք եք մատնանշում, չգիտեմ՝ այդպես է, թե ոչ, բայց իրականության մեջ հենց իմ զանգերից հետո այդ զրուցակիցները սկսեցին կապվել իր հետ։ Սկզբից նա չէր վերցնում հեռախոսը։ Դժվար էր իր հետ կապվել։ Հետո ձեւացնում էր, թե ինքը իսկապես այդքան էլ տեղյակ չէ։ Այսինքն, կարելի է արդեն դատողությունները թողնել այդ զրուցակիցներին, որ ասեն, թե ինչքանով կարող են հավատալ այդ կարգի, այդ ոճի դրսեւորումներին, երբ այս շատ սուր ճգնաժամային պայմաններում ադրբեջանցիները ձեւացնում են, թե իբր տեղյակ չեն։
– Լավ։ Վերջին օրերի զարգացումների մեջ բավականին ուշագրավ էր մի դրվագ, որը կապված էր տրամաբանորեն մեզ գործընկեր համարվող երկրների հետ։ Բնականաբար, տեղյակ եք, որ որոշ հայտարարություններ հնչեցին այդ երկրներից, որոնք, մեղմ ձեւակերպենք, այնքան էլ հայանպաստ չէին կամ նույնիսկ չեզոք չէին։ Ակնհայտորեն այնտեղ նկատվում էին ադրբեջանահաճո որոշակի տարրեր։ Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք դա։
– Եթե ի նկատի ունեք ԵԱՏՄ անդամ երկրներին, ապա այստեղ էլ պետք չէ չափազանցեցնել, որովհետեւ եթե վերցնենք Եվրամիության երկրներին, ոչ միշտ են Եվրամիության բոլոր երկրներն իրար հետ համաձայն։ Միշտ չէ, որ հայտարարություններ են անում կամ դիրքորոշումներ են հայտնում, որոնք կարող են դուր գալ այլ անդամ երկրներին։
Իսկ ԵԱՏՄ—ն նոր ձեւավորվող կառույց է։ Ես համեմատեցի Եվրամիության հետ, բայց կարելի է համեմատել շատ այլ կառույցների հետ։ Սա տնտեսական միություն է, եւ այստեղ այդ երկրները նաեւ ունեն իրենց տրամադրվածությունները, իրենց ուղղվածությունները, իրենց շահերը, իրենց նախընտրությունները ու կարող են համապատասխան կարծիքներ արտահայտել։ ԵԱՏՄ—ի մեջ մենք չունենք այդպիսի ձեւաչափ, որը համադրում է արտաքին քաղաքականության ոլորտի դիրքորոշումները, ինչը մենք ունենք ՀԱՊԿ—ում։
Բայց անգամ ՀԱՊԿ—ում են այդպիսի բաներ պատահում։ Իհարկե, դա է պատճառը, որ գագաթնաժողովներից գագաթնաժողով, արտգործնախարարների հանդիպումներից արտգործնախարարների հանդիպում մենք միշտ այդ հարցը բարձրաձայնել ենք, եւ ոչ միայն մենք, քարտուղարությունը, նաեւ այլ երկրներ։ Իհարկե, պետք է այս ուղղությամբ ավելի համադրված եւ ավելի արդյունավետ աշխատանք տարվի եւ համագործակցություն, փոխգործակցություն հաստատվի անդամ երկրների միջեւ։ Շուտով մենք նախատեսում ենք մեզ մոտ ՀԱՊԿ—ի արտգործնախարարների հանդիպում անցկացնել։ Կարծում եմ՝ այդ հարցը նորից բարձրացվելու է։
– Մեր ռազմավարական դաշնակից Ռուսաստանի բարձրագույն իշխանության շրջանակներում վերջին օրերին հայտարարություններ հնչեցին, որոնցում ակնհայտորեն նկատվում էր Հայաստանի եւ Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների նույնականացում բովանդակության եւ խորության առումով։ Գոնե հայտարարությունների մակարդակով այդպիսի տպավորություն ստեղծվում էր։ Բնականաբար, այս իրողությունը պետք է բավական մեծ դժգոհություն առաջացներ հասարակության շրջանում։ Արդյոք նորմա՞լ է այս իրադրությունը։
– Ադրբեջանը չէ, որտեղ տեղակայված է ռուսաստանյան ռազմական բազան, Ադրբեջանը չէ, որ ՀԱՊԿ—ի անդամ է, Ադրբեջանը չէ, որը, ի տարբերություն Հայաստանի, ունի տասնյակ պայմանագրեր Ռուսաստանի հետ, որոնք վերաբերում են պաշտպանության եւ ռազմարդյունաբերական ոլորտներին։ Ադրբեջանը չէ, որ ստորագրել է Ռուսաստանի հետ հայտնի «5—րդ արձանագրությունը», որին ես բավական մանրամասն անդրադարձել եմ մեր հարցազրույցներից մեկի ընթացքում։ Այս շարքը կարելի է շարունակել։ Գիտեմ, որ մեր հանրային կարծիքում էլ բավական սուր քննարկումների առարկա է դարձել, որ Ադրբեջանը Ռուսաստանից համապատասխան զենք է գնում։ Իհարկե, այսպիսի տրամաբանություն կա, կարծիք է հնչում, որ իբրեւ դա բիզնես է։ Չգիտեմ՝ ընդունել թե չընդունել այդ փաստարկը, բայց իրականում հայ—ռուսական հարաբերությունները բիզնես հարաբերություններ չեն, դրանք միայն խոսքով դաշնակցային հարաբերություններ չեն, դրանք նաեւ իրավապայմանագրային հիմքեր ունեն։ Սա ակնհայտ է բոլորի համար, ներառյալ՝ Ադրբեջանի։ Դա գաղտնիք չէ։
– Հասարակության որոշակի շրջանակներում այս ամենի ֆոնին պահանջ է ուրվագծվում՝ կապված Եվրասիական տնտեսական միությանը մեր անդամակցության հետ։ Տրամաբանությունն այսպիսին է։ Մեր գործընկեր երկրներից երկուսը՝ Բելառուսը եւ Ղազախստանը, ցուցաբերում են ոչ միանշանակ կեցվածք՝ կապված վերջին զարգացումների հետ։ Ռուսաստանը զենք է վաճառում մեր թշնամուն։ Այս պարագայում ինչո՞ւ մնալ այդպիսի կառույցում։ Ի՞նչ պատասխանել այդ մարդկանց։
– Ինչպես ես ասացի, Եվրասիական տնտեսական միությունը տնտեսական բնույթի միություն է։ Դա այն կառույցն է, որտեղ անդամ երկրները կարող են կոնսենսուսի վրա հիմնված որոշումներ կայացնել, արտահայտել իրենց դիրքորոշումը։ Այդ կառույցի մեջ որեւէ որոշում հնարավոր չէ ընդունել՝ առանց բոլոր երկրների համաձայնության։ Հայաստանն ունի լիիրավ իրավունք՝ արտահայտելու իր կարծիքը, եւ որեւէ որոշում չի կարող ընդունվել առանց նաեւ մեր կարծիքի։ Այդ նույն երկրները նաեւ ՀԱՊԿ—ի անդամ են եւ լինելով ՀԱՊԿ—ի անդամ (այնտեղ լրիվ ուրիշ պատմություն է, ինչպես ես ասացի)՝ պետք է ավելի համադրված մոտեցում ցուցաբերեն արտաքին քաղաքական հարցերի վերաբերյալ։
Հատկապես եթե խոսքը Ղարաբաղի մասին է, ապա ՀԱՊԿ—ի շրջանակներում կառույցի գագաթնաժողովները եւ արտգործնախարարների խորհուրդները բազմիցս հայտարարություններ են արել, որոշումներ են ընդունել, որտեղ հստակ նշված են ՀԱՊԿ անդամ երկրների մոտեցումը, դիրքորոշումը հիմնախնդրի կարգավորման վերաբերյալ։ Խոսքը եռանախագահող երկրների ջանքերի աջակցության, հիմնախնդրի բացառապես խաղաղ կարգավորման մասին է՝ հայտնի երեք սկզբունքների հիման վրա, եռանախագահող երկրների ղեկավարների հինգ հայտնի հայտարարությունների աջակցության մասին է։ Շատ հստակ է դա։ Եթե այդ անդամ երկրներից որեւէ մեկն ինչ—որ տեղ սայթաքում է կամ այլ դիրքորոշումներ է արտահայտում, ապա այդ շրջանակներում մենք հիշեցնում ենք, որ ունենք ընդհանուր՝ նախագահների մակարդակով կոնսենսուսով ընդունված մոտեցումներ, եւ անգամ այդ ընդունված որոշումների հիման վրա հանձնարարականներ են տրված անդամ երկրների դեսպաններին, որպեսզի գործեն դրա հիման վրա՝ նկատի ունենալով վերոհիշյալ մոտեցումները։
– Այսինքն, ռազմական իրադրության հետ կապված՝ մենք մեր ուշադրությունը պետք է կենտրոնացնենք ոչ թե Եվրասիական տնտեսական միության վրա, այլ ՀԱՊԿ—ի վրա։
– Եթե խոսքը ռազմաքաղաքական հարցերի մասին է, ապա, այո. ՀԱՊԿ—ը ռազմաքաղաքական դաշինք է, եւ իհարկե այս շրջանակում է, որ կարող ենք քննարկել այդ հարցերը։ ԵԱՏՄ—ում մենք չենք վարանում արտահայտվել, եթե կարիքը կա։ Եթե Դուք հետեւում եք այն հաղորդագրություններին, որոնք մենք հրապարակեցինք, գիտեք, որ մեր փոխարտգործնախարարը համապատասխան հանձնարարություն ունեցավ եւ հանդիպեց Բելառուսի դեսպանին, երբ հայտարարություն էր արվել Բելառուսի կողմից այս վերջին իրադարձությունների վերաբերյալ, ինչպես նաեւ հեռախոսազրույց եղավ Հայաստանի եւ Բելառուսի արտգործնախարարների միջեւ։ Իհարկե, մենք մանրամասներ չհայտնեցինք, բայց, բնականաբար, մենք շատ անկեղծ, բաց եւ հստակ խոսում ենք այս բոլոր հարցերի շուրջ։ Գիտեք, որ եղավ նաեւ այլ հայտարարություն Բելառուսի կողմից, որտեղ որոշ ճշտումներ մտցվեցին։
– Վերջին օրերի զարգացումների հետ կապված տարբեր երկրների բարձրաստիճան պաշտոնյաների հայտարարությունները վերլուծելիս փորձագիտական շրջանակներում կարծիք առաջացավ, թե բանակցային սեղանին այժմ նոր փաստաթուղթ է հայտնվել, որն այնքան էլ շահեկան չէ Հայաստանի համար։ Կա՞ նման բան։
– Ասել, որ այդնան շահեկան չէ մեզ համար, բայց Ադրբեջանը ստիպված պատերազմական գործողություններ է սկսում, մի քիչ տարօրինակ է հնչում։ Դա դիլետանտիզմ է։
Հարցը հենց այն է, որ այն, ինչը գտնվում է սեղանի վրա, ես փորձեմ բացել փակագծերը, որովհետեւ մինչ այդ չէի ասել, բայց հիմա ասեմ. աշխատանքային փաստաթուղթ համարվում է այն փաստաթուղթը, որը եղել է կողմերի միջեւ քննարկման առարկա։ Այդպիսի բազմաթիվ փաստաթղթեր են եղել։ Երբ դրանց շուրջ բանակցությունները չեն հաջողվել, այդ փաստաթղթերը հանձնվել են ի պահ Վիեննայում ԵԱՀԿ գլխավոր գրասենյակ. ի պահ՝ փակ փաթեթով։
– Այսինքն՝ թեման փակվել է, ծրարը հանձնվե՞լ է։
– Միգուցե ոչ վերջնական է փակվել, բայց չի ստացվել այդ աշխատանքային փաստաթղթի շուրջ քննարկումները վերջացնել, դրա համար այն տրված է ի պահ Վիեննայում։
Դուք գիտե՞ք՝ որ փաստաթուղթը Վիեննայում ի պահ դեռ չի տրված՝ Կազանի փաստաթուղթը։ Ուրեմն, համապատասխանաբար, մնացած բոլոր մեկնաբանություններն ավելորդ են։ Բազմիցս հնչեցին իմ տարբեր գործընկերների կողմից բացատրություններ այս կապակցությամբ։ Այո՛, կան տարբեր գաղափարներ, բայց հեծանիվ հնարելու պատճառ չկա։ Հայտնի են սկզբունքները, եւ հայտնի են գլխավոր տարրերը։ Գլխավոր էությունն այս բանակցային գործընթացի այն է, որ Ղարաբաղը երբեք չի կարող լինել Ադրբեջանի կազմում։
– Այսինքն՝ սա կարմիր թելով անցնում է ամբողջ փաստաթղթի միջով։
– Այո, բոլոր փաստաթղթերի միջով, ոչ թե մեկ փաստաթղթի։
– Եվ այստեղից հետքայլ որեւէ պարագայում չե՞նք կարող անել։
– Դուք կարծում եք՝ մենք կարո՞ղ ենք անել։
– Ես ուզում եմ, որ մենք հասարակությանը հստակ ասենք...
– Եթե հասարակությունը, ժողովուրդը չի կարող անել, ապա ոչ ոք չի կարող անել։
– Ռազմական գործողություններն ուղեկցվեցին ադրբեջանական կողմից ծայրաստիճան վայրագության դրսեւորումներով, ինչի ապացույցները հայկական կողմն ունի։ Արդյոք մեր երկիրը պատրաստվո՞ւմ է դրանք իրավական հարթության մեջ ներկայացնել միջազգային հանրությանը եւ պահանջել, որ այդ վայրագություններ գործողները պատասխանատվության ենթարկվեն։
– Բնականաբար, մենք սկսել ենք այդ գործընթացը։ Արդեն այսօր փաստեր են ներկայացվել ՄԱԿ—ի մարդու իրավունքների հանձնակատարի գրասենյակ, համապատասխան նամակ է ուղարկվել։ Բնականաբար, այս գործընթացը շարունակվելու է։
– Վերջին հարցը։ Շատերը պնդում են, որ այս ամենի ֆոնին անիմաստ է դառնում բանակցային գործընթացի շարունակությունը, քանի որ Ադրբեջանը հերթական անգամ եւ բացահայտ կերպով ցույց տվեց, որ նա ոչ մի կերպ չի պատրաստվում գնալ խաղաղ կարգավորման ճանապարհով։ Արդյոք բանակցային պրոցեսն այս պարագայում ֆարսի՞ չի վերածվել։
– Եթե կողմերից մեկը փորձում էլ է ֆարսի վերածել, ամբողջ միջազգային հանրությունն այսօր կոչ է անում վերադառնալ բանակցային սեղանի շուրջ։ Եվ դա բնական է, որովհետեւ երբ ասում ենք այլընտրանք չկա բանակցություններին, այդպես էլ կա։
Որեւէ ռազմական գործողություն, որեւէ պատերազմ չեն կարող հարցեր լուծել։ Բոլոր պատերազմներից եւ բոլոր ռազմական գործողություններից հետո ամբողջ պատմության ընթացքում կողմերը վերադառնում են բանակցային սեղանի շուրջ, միգուցե ավելի վատ պայմաններում սկսում են նորից շարունակել բանակցությունները։
Կարծում եմ՝ որեւէ մեկը կարիք չունի ռազմական նոր գործողությունների, նոր պատերազմների։ Պետք է շարունակել բանակցային ուղին եւ փորձել բանակցությունների բացառապես խաղաղ ճանապարհով գտնել հիմնախնդրի կարգավորման հնարավորությունը։ Կարծում եմ՝ այդ հնարավորությունն առկա է։
– Շնորհակալություն, պարո՛ն նախարար, ժամանակ գտնելու եւ մեր հաղորդաշարին հյուրընկալվելու համար։