Հայաստանը ակնկալում է եվրոպական երկրներից սկզբունքային դիրքորոշումներ.

Նախագահ Սերժ Սարգսյանը երեկ հանդիպում է ունեցել ԵԱՀԿ անդամ երկրների դեսպանների հետ՝ Լեռնային Ղարաբաղի հետ շփման գծում ստեղծված իրավիճակի մասին տեղեկատվություն փոխանցելու նպատակով։
«Շնորհակալ եմ իմ հրավերին արագ արձագանքելու եւ այստեղ ներկա գտնվելու համար։ Վստահ եմ, որ բոլորդ տեղեկացված եք Լեռնային Ղարաբաղի հետ շփման գծում ստեղծված իրավիճակի մասին։ ԵԱՀԿ անդամ պետությունների դեսպաններին այստեղ հրավիրելու նպատակը ձեզ առաջին ձեռքից տեղեկատվություն փոխանցելն է։
Ինչպես գիտեք, ապրիլի 1—ի լույս 2—ի գիշերը ժամը 3—ի սահմաններում ադրբեջանական կողմը նախապես մշակված սցենարով դիմել է աննախադեպ սադրանքի Լեռնային Ղարաբաղի հետ շփման գծի ողջ երկայնքով՝ իրականացնելով լայնածավալ մարտական գործողություններ, կիրառելով սպառազինությունների ողջ համալիրը, այդ թվում՝ զրահատեխնիկա, ծանր հրետանի եւ օդուժ։
Գործողությունների առաջին իսկ ժամերից հակառակորդի թիրախ են դարձել նաեւ քաղաքացիական անձինք։ Իրենց դպրոցի բակում զոհվել եւ ծանր վիրավորվել են երեխաներ։ Իրենց տներում վայրագաբար սպանվել են տարեց մարդիկ՝ խաղաղ բնակիչներ, այդ թվում՝ 92—ամյա բնակչուհի։ Եվ դա արել է, այսպես կոչված, Ադրբեջանի դիվերսիոն հետախուզական խումբը, որովհետեւ Ադրբեջանի զորատեսակները որեւէ բնակավայր չեն մտել։ Ճիշտ է, այդ խումբը դեպքից անմիջապես հետո ոչնչացվել է, բայց փաստը մնում է փաստ։ Այդ կադրերը երեկ հայտնվեցին նաեւ լրատվամիջոցներում. նայեք այդ կադրերը ու համադրեք դրանք «հանդուրժողականության կղզյակ Ադրբեջանի կազմում» Ղարաբաղի ժողովրդի իրավունքները պաշտպանելու մասին հարեւան պետության ղեկավարի պարբերաբար հնչեցվող խոսքերի հետ։
Լեռնային Ղարաբաղի պաշտպանության բանակի՝ ժամանակին եւ արհեստավարժ գործողությունների շնորհիվ հնարավոր եղավ իրավիճակը վերցնել հսկողության տակ։
Նման մասշտաբի գործողություն չի գրանցվել 1994 թվականի զինադադարի հաստատումից ի վեր։ Հարձակողական սադրիչ գործողություններն ադրբեջանական կողմից վերսկսվել են հաջորդ օրն առավոտյան եւ շարունակվում են մինչեւ այս պահը։ Ադրբեջանը շարունակում է թիրախավորել խաղաղ բնակչությանը՝ օգտագործելով հրթիռահրետանային կայանքներ եւ հրանոթներ։ Այսպես կոչված «միակողմանի զինադադարի» հայտարարումից հետո ադրբեջանական զինված ուժերը շարունակել են իրենց ակտիվ գործողությունները շփման գծում, ինչպես նաեւ հրետակոծել են Լեռնային Ղարաբաղի բնակավայրերը։
Հայաստանի Հանրապետությունը՝ որպես 1994 թվականի զինադադարի համաձայնագրի կողմ, շարունակելու է լիարժեքորեն կատարել Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության անվտանգության ապահովման իր պարտականությունները։ Ավելին, ես հրահանգել եմ արտաքին գործերի նախարարությանը՝ աշխատել Լեռնային Ղարաբաղի հետ ռազմական փոխօգնության պայմանագիր կնքելու ուղղությամբ։ Եվ այստեղ պետք է նշեմ՝ մեկ անգամ չէ, որ ես հայտարարել եմ, որ եթե, իրոք, ռազմական գործողությունները շարունակվեն եւ ստանան լայնածավալ մասշտաբ, Հայաստանի Հանրապետությունը ճանաչելու է Լեռնային Ղարաբաղի անկախությունը։
Մարտական գործողությունների հետագա սաստկացումը կարող է հանգեցնել անկանխատեսելի եւ անդառնալի հետեւանքների՝ ընդհուպ մինչեւ լայնածավալ պատերազմի։ Սա, բնականաբար, կազդի ոչ միայն հարավկովկասյան, այլեւ եվրոպական տարածաշրջանի անվտանգության ու կայունության վրա։
Ակնհայտ է, որ թե ռազմական գործողությունների դադարեցումը եւ, առհասարակ, հիմնախնդրի խաղաղ կարգավորումը բխում են նաեւ եվրոպական երկրների շահերից։ ԵԱՀԿ—ին՝ որպես Եվրոպայի անվտանգության ապահովման երաշխավորման գործում առանցքային դերակատարություն ունեցող կառույցի, այս հարցում առանձնակի դեր է վերապահված։
Ցավոք, հայկական կողմի բազմաթիվ կոչերն առ այն, որ Ադրբեջանը վաղ թե ուշ գերի է դառնալու հայատյացության իր իսկ հռետորաբանությանն ու նոր զինված արկածախնդրություն է սանձարձակելու, եւ պետք է հնարավոր միջոցներով զսպել ագրեսորին, չտվեցին ցանկալի արդյունք։ Երբ Ադրբեջանը հպարտանում էր մեծաքանակ սպառազինությունների ձեռքբերումներով, միջազգային հանրությունը լուռ էր կամ գրեթե լուռ էր։ Երբ ամենաբարձր մակարդակով հայտարարվում էր ռազմական ճանապարհով խնդիրը լուծելու մասին, միջազգային հանրությունը գրեթե լուռ էր։ Երբ Ադրբեջանը վարկաբեկում էր ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների գործունեությունը եւ հրաժարվում վստահության ամրապնդման մեխանիզմներ ստեղծել, միջազգային հանրությունը կրկին լուռ էր, ու այսօր էլ լուռ է, երբ Ադրբեջանը կիրառում է իր տրամադրության տակ եղած գրեթե բոլոր զինատեսակները, գնդակոծում խաղաղ բնակչությանը։ Ի միջի այլոց, պետք է ասեմ, որ ընդամենը րոպեներ առաջ առաջին անգամ ադրբեջանական զինված ուժերը կիրառեցին ծանր հրանետ, ռուսերեն բառը օգնեմյոտ է կոչվում, եւ դրա տիպը, զինատեսակը կոչվում է «Տոս—1»։ Իսկ երբ Լեռնային Ղարաբաղի պաշտպանության բանակը հակազդում է իրեն անգամներ գերազանցող Ադրբեջանի բանակին, նրան կոչ են անում «ցուցաբերել զսպվածություն»։
Ես երեք ուղերձ ունեմ ձեզ, որոնք ուզում եմ, որ փոխանցեք ձեր մայրաքաղաքներ.
1. Ադրբեջանի արտգործնախարարության, ինչո՞ւ միայն արտգործնախարարության՝ Ադրբեջանի նախագահի խոսքից էլ էր դա երեւում, եւ այլ պաշտոնական աղբյուրների կողմից հրապարակավ հայտարարվել է, որ ինչ—որ նպատակներով, միգուցե իրենց համար հասկանալի, բայց մինչեւ օրս տեղի ունեցող գործընթացների մեջ որեւէ կերպ չտեղավորվող պատճառներով, հենց Ադրբեջանն է նախահարձակ եղել։ Իրենց բացատրությամբ Ադրբեջանը հարձակվել է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության վրա, որպեսզի լուծի խնդիրներ, որոնք, ենթադրվում է, որ պիտի լուծվեին ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության շրջանակում խաղաղ բանակցությունների միջոցով։ Մենք տարածաշրջանային խաղաղությամբ մտահոգ բոլոր կողմերից ակնկալում ենք ռազմական գործողություններ սկսելու վերաբերյալ բացատրության հստակ պահանջ Բաքվից։
Վերջին օրերին հնչեցին բազմաթիվ երկրների ու միջազգային կառույցների ղեկավարների՝ իրավիճակի շուրջ մտահոգություններ արտահայտող ուղերձներ, խաղաղության հաստատման կոչեր ու հայտարարություններ։ Դրանք արդյունավետ չեն այնքան ժամանակ, հենց այդ պատճառով էլ ասում եմ, որ միջազգային հանրությունը լուռ էր, քանի դեռ ուղղված չեն ռազմական գործողություններ հրահրած կոնկրետ հասցեատիրոջը եւ չեն նախատեսում հետեւանքներ դրանց անտեսման համար։
Հայաստանը եւ Լեռնային Ղարաբաղը կողմ են, որպեսզի դադարեցվեն ռազմական գործողությունները եւ խստորեն պահպանվի 1994թ. զինադադարի ռեժիմը եւ որ հայկական եւ ադրբեջանական զորամիավորումները վերադառնան մինչեւ 2016թ. ապրիլի 1–ի իրենց զբաղեցրած դիրքերն ու զորանոցները։ Զինադադարի պահպանման համար անհրաժեշտ է, որ ԵԱՀԿ—ն հանդես գա կայունացնող միջոցներով, որոնք այս պայմաններում պետք է լինեն նախ եւ առաջ զինադադարի խախտումների հետաքննության մեխանիզմի շտապ ներդնումը եւ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության հարցերով ԵԱՀԿ գործող նախագահի անձնական ներկայացուցչի մոնիտորինգային կարողությունների զգալի ավելացումը։ Հակամարտության գոտում անհրաժեշտ է նաեւ ավելացնել զինադադարի խախտումներն արձանագրող ԵԱՀԿ գործող նախագահի անձնական ներկայացուցչի դաշտային օգնականների քանակը։
2. Ես բազմիցս խոսել եմ այն մասին, որ որեւէ հակամարտություն կարգավորելու հարցում, հատկապես՝ ինքնորոշման իրավունքի համար պայքարող ժողովուրդների ճակատագրին վերաբերող հակամարտությունների դեպքում, անհրաժեշտ է վերացնել հակամարտության պատճառը եւ հետո միայն անցնել դրանից բխող բոլոր կարգավորումներին։
Հայկական կողմը, եւ դրա մասին քաջ տեղյակ են Մինսկի խմբի համանախագահները եւ այստեղ նստած այդ երկրները ներկայացնող դեսպանները, երբեք չի հրաժարվել հակամարտության կարգավորմանն ուղղված տրամաբանական փոխզիջումներից։ Բայց դրանց մասին իմաստ ունի խոսել միայն այն ժամանակ, երբ կլուծվի հակամարտության բուն պատճառը, եւ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը կազատվի կրկին գաղութակցվելու վտանգից։ Ոչ ոք չի կարող պարտադրել մի ժողովրդի ապրել այնպիսի պետության կազմում, որը չի արտացոլում այդ ժողովրդի իղձերն ու արժեքները։
3. Երրորդ. Ադրբեջանի հերթական լկտի պահվածքի վերջին դրսեւորումներից մեկն էլ Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարության հայտարարությունն էր, որում ասվում էր, թե իբր մարդասիրական քաղաքականությունից ելնելով՝ Ադրբեջանը միակողմանիորեն դադարեցնում է պատասխան գործողությունները «թշնամու նկատմամբ» եւ սկսում կյանքի կոչել ազատագրված տարածքների պաշպանության ամրապնդման ծրագիրը։ Ես ձեզ հավատացնում եմ, որ որեւէ տարածք ադրբեջանցիները չեն ազատագրել եւ այս պահին ողջ շփման գծի երկայնքով ընդամենը մի փոքրիկ հատված հարավում եւ մի փոքրիկ հատված հյուսիսում, որ հույս ունեմ՝ մինչեւ մեր շփումն ավարտենք, այլեւս այդ հատվածը հյուսիսում չի լինի, ընդամենը 200—300 մետր տարածք են գրավել ադրբեջանցիները՝ տալով ամեն մետրի համար մեկից ավելի զոհ։ Պարզ է չէ՞, որ սրանով Ադրբեջանը կրկին մոլորեցնում է միջազգային հանրությանը եւ փորձում ստեղծել նախադրյալներ իր կողմից սանձազերծված ռազմական գործողությունները եւ դրանց հետագա շարունակությունը քողարկելու համար։
Որեւէ, այսպես կոչված, նոր «միակողմանի զինադադարի» մասին խոսք լինել չի կարող, քանի որ Ադրբեջանի կողմից ստորագրված 1994թ. զինադադարի եւ 1995թ. զինադադարի ամրապնդման եռակողմ անժամկետ համաձայնագրերն ուժի մեջ են, եւ Ադրբեջանը ոչ թե որպես բարի կամքի դրսեւորում, այլ որպես միջազգային պարտավորություն պետք է հետեւի այդ փաստաթղթի տառին եւ ոգուն։ Ի միջի այլոց, կարծում եմ, որ այստեղ մեծ դեր ունեն այն ժամանակվա միջնորդները, ովքեր, իմ կարծիքով, հանդիսանում են նաեւ զինադադարի ռեժիմի պահպանման երաշխավորներ։ Այդ փաստաթղթի կողմ է Լեռնային Ղարաբաղը, եւ Ադրբեջանը պետք է սկսի ուղիղ խոսել Ղարաբաղի իշխանությունների հետ՝ անկախ նրանից հավանում է ղարաբաղցիներին, թե՝ ոչ։ Ավելին, կարծում եմ, որ զինադադարի խախտման յուրաքանչյուր դեպք պետք է դառնա մանրամասն ուսումնասիրության եւ գնահատականի առարկա, քանի որ դա է արդյունավետ բանակցային գործընթացի գրավականն ու շարժառիթը։
Որպես ԵԱՀԿ անդամ երկիր՝ Հայաստանն անհրաժեշտ է համարում կոչ անել ԵԱՀԿ բոլոր անդամ երկրներին՝ լինել սկզբունքային իրենց դիրքորոշումներում։ Եթե առկա է կամք եւ ցանկություն շտկել իրավիճակը, ապա հարկավոր է գործուն քայլեր ձեռնարկել այդ ուղղությամբ եւ պարտադրել Ադրբեջանին հարգել 1994թ. զինադադարի ռեժիմը։
Եվ վերջում. ԵԱՀԿ մասնակից երկրներից մեկը՝ Թուրքիան, որը հաճախ հիշեցնում է իր Մինսկի խմբի անդամակցության մասին, հանդես է գալիս տարածաշրջանում մեծ պատերազմ հրահրելու դիրքերից եւ բացահայտ քաջալերում է ադրբեջանական ղեկավարության արկածախնդիր քաղաքականությունը։ Ադրբեջանը պարծենում է իր իբրեւ թե արձանագրված հաղթանակով, իսկ Թուրքիան՝ շնորհավորում է նրան դրանում։ Մինչ միջազգային հանրությունը դատապարտում է ուժի կիրառումը Լեռնային Ղարաբաղում, թեեւ միայն խոսքերով, Թուրքիան միակն է, որ աներկբա աջակցություն է ցուցաբերում ադրբեջանական արկածախնդրությանը։ Անկարայի կողմից այս իրավիճակից առաջ եւ հետո կատարած հայտարարությունները, որոնցով այդ երկիրը կարծես թե իր հակահայկական մոտեցումներով փորձում է մրցակցության մեջ մտնել Ադրբեջանի հետ, կարող են ձեւավորել տարածաշրջանային լարվածության նոր օջախ, ինչի փորձը Թուրքիան ունի Մերձավոր Արեւելքում։ Բոլոր նրանք, ովքեր ցանկանում էին միջնորդների թվում տեսնել Թուրքիային, այսօր հասկանում են, որ,արյունակցական անվտանգությանե մոտեցում որդեգրած այդ երկրին պետք է ընդհանրապես հեռու պահել ղարաբաղյան կարգավորման գործընթացից։
Ամփոփելով խոսքս՝ ուզում եմ կրկին շնորհակալություն հայտնել ձեզ ներկայության համար եւ հույս հայտնել, որ հանուն համաեվրոպական անվտանգության ու խաղաղության իմ ուղերձն ու մտահոգությունները դրական արձագանք կգտնեն ձեր մայրաքաղաքներում։
Պատրաստ եմ պատասխանելու ձեր հարցերին»,–ասել է նախագահ Սերժ Սարգսյանը։